Jedną ze zdecydowanie najwcześniej pojawiających się oznak zbliżającej się wiosny są przebiśniegi. Sama nazwa tych kwiatów wskazuje na to, że przebijają się one przez zalegający śnieg, czyli wtedy, gdy nie ma jeszcze żadnych innych kwiatów. Drugą stosowaną nazwą przebiśniegu związaną również ze śniegiem jest śnieżyczka. Pierwsze przebiśniegi (śnieżyczki) kwitną już na przełomie lutego i marca, a nawet do kwietnia. Rośliny te są najwcześniej kwitnącymi bylinami cebulkowymi.
Spis treści:
Przebiśniegi ochrona gatunkowa
W naszym klimacie rosną one dziko na zacienionych terenach parków, trawników, czy lasów liściastych. Pojawiają się również jako pierwsze w naszych ogrodach. Te delikatne, ale silne i wiotkie kwiaty w kolorze białym w Polsce są pod ochroną częściową od 2014 roku. Ochrona śnieżyczek została wprowadzona w związku z tym, że ich dziko rosnące okazy już od połowy XX wieku były wykopywane ze swoich naturalnych stanowisk i przenoszone do domowych ogrodów. Śnieżyczkę przebiśnieg uznawano więc za jeden z “najbardziej zagrożonych wyniszczeniem gatunków roślin w Polsce”. Dodatkowym dużym zagrożeniem dla przebiśniegów jest również zmniejszanie obszarów leśnych i degradacja środowiska naturalnego.
W ostatnich latach dzięki wprowadzonej częściowej ochronie tego gatunku w Polsce oraz innych krajach takich jak: Niemcy, Ukraina, Słowenia i Szwajcaria, jego liczebność wzrosła. Gatunek ten został wpisany w tzw. Czerwonych Księgach tych krajów. Przebiśniegi wymienione są także w załączniku II konwencji waszyngtońskiej CITES, wprowadzającej ograniczenie w obrocie handlowym tym gatunkiem.
Ujęte są one także w załączniku V Dyrektywy Rady w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory wprowadzającym obowiązek dla krajów członkowskich Unii Europejskiej ustalenia zasad pozyskania, odławiania i transportu, jeśli na mocy prawa krajowego takie działania są dopuszczalne. Działania te przyczyniły się do wzrostu liczebności tego gatunku. Warto wiedzieć także, że w piśmiennictwie nazwa śnieżyczka przebiśnieg jest używana od połowy XX wieku.
Przebiśnieg śnieżyczka – opis rośliny
Przebiśnieg śnieżyczka (Galanthus nivalis) znana też pod nazwami przebiśnieg zwyczajny, przebiśnieg pospolity, gładysz pospolity, gładyszek, śnieguła, lub śniegułka jest najwcześniej kwitnącą byliną cebulkową. W naszym klimacie rośnie dziko w lasach liściastych, ale jest też chętnie hodowaną rośliną ogrodową. Jak się dowiadujemy, doroczne podziwianie zakwitających wczesną wiosną przebiśniegów jest narodową tradycją w Anglii, Szkocji i Irlandii. Wówczas całe rodziny wybierają się do parków, lub na łąki gdzie obszerne tereny pokrywają się przebiśniegami.
Śnieżyczka przebiśnieg w języku łacińskim to Galanthus nivalis. Roślina ta należy do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae). Występuje ona na terenach leśnych środkowej oraz południowej Europy. Nazwa łacińska przebiśniegu, czyli Galanthus, wywodzi się od greckich słów: gala, które oznacza “mleko” i anthos oznaczające “kwiat”. Natomiast nazwa gatunkowa – nivalis, w przybliżeniu oznacza “ze śniegu”. Tymczasem polska nazwa wzięła się jednoznacznie od terminu kwitnienia, bowiem kwiaty tych roślin cebulowych pojawiają się bardzo wcześnie i często “przebijają się” przez śnieg.
Wygląd przebiśniegu śnieżyczki
Przebiśniegi śnieżyczki mają wysokość w zakresie 10-15 cm. Cechują je podłużne, wąskie, ostro zakończone liście barwy szarozielonej, które wyrastają z podziemnej cebulki. Następnie spomiędzy liści wyrastają cienkie i sztywne łodyżki, na których końcach znajdują się zwisające, pojedyncze, dzwonkowate kwiaty. Ich kwiaty są niewysokie o wzniesionym pokroju. Mają one długie zielone liście, które w zimne dni zamykają się wokół pąków, chroniąc roślinę.
Natomiast kwiatostany posiadają kształt dzwonków, które zależnie od odmiany, osiągają od 1,5 do 3,5 cm. Spośród nich najbardziej rozpowszechnione są białe przebiśniegi, jednak znane są też odmiany żółte lub fioletowe, które naturalnie występują na południu Europy lub w Iraku. Ich kwiaty są pachnące i dlatego bardzo lubią je pszczoły.
Kwiaty przebiśniegu śnieżyczki posiadają charakterystyczną budowę. Otóż ich kielichy mają sześć działek w tym trzy zewnętrzne, eliptyczne i śnieżnobiałe, które na szczycie są zaokrąglone. Natomiast pozostałe trzy wewnętrzne działki są krótsze, z zieloną plamką na szczycie. Płatki tych kwiatów reagują na zmianę temperatury, dlatego też zamykają się na noc lub przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Wszystkie części przebiśniegów są lekko trujące. Przebiśniegi kwitną przez około 10 dni. Następnie po przekwitnięciu pojawia się okrągła, trójkomorowa torebka nasienna. Nasiona dojrzewają późną wiosną, natomiast latem liście przebiśniegów zamierają. Nowy pęd wypuszczą one dopiero jesienią.
Przebiśniegi śnieżyczki – gdzie występują w naturze?
Aktualnie znanych jest około dwudziestu gatunków przebiśniegów. W naturze rosną one przede wszystkim w lasach, na obrzeżach łąk, a także w górach. W stanie dzikim można je zobaczyć w wielu miejscach na kontynencie europejskim, głównie w Europie Środkowej i Południowej. Natomiast zasięg występowania przebiśniegów to rejon od północno-wschodniej Hiszpanii, po Azję Mniejszą i Kaukaz na wschodzie, aż do Sycylii i Grecji na południu.
Tymczasem w Polsce w naturze, przebiśniegi rosną głównie na południu kraju. Począwszy od XVI wieku kwiaty te są chętnie uprawiane jako rośliny ozdobne. Dziś można je zatem spotkać w niemal całej Polsce i Europie. Zawędrowały one także na Wyspy Brytyjskie oraz do Ameryki Północnej.
Najpopularniejsze odmiany przebiśniegów śnieżyczek
Do najbardziej znanych i jednocześnie najpopularniejszych przebiśniegów śnieżyczek należą ich odmiany o nazwach:
- S. Arnott – odmiana ta jest duża, o okrągławych, czysto białych płatkach (nazwa pochodzi od Samuela Arnotta, który był zapalonym ogrodnikiem i wręcz fanatykiem uprawy śnieżyczek),
- Flore Pleno – odmiana o dużych kwiatach, która nie wytwarza nasion,
- Viridapice – zarówno płatki wewnętrzne, jak zewnętrze mają ozdobną zieloną plamkę,
- Virescens – odmiana z zielono zabarwionymi nasadami zewnętrznych listków okwiatu (do 2/3 długości listków),
- Pusey Green Tips – odmiana posiada zielone plamki również na zewnętrznych płatkach,
- Snow White’s Gnome – odmiana miniaturowa o czysto białych kwiatach i bez zielonej plamki,
- Maximus – odmiana o dużych kwiatach.
Właściwości przebiśniegów śnieżyczek
Przebiśniegi śnieżyczki są przede wszystkim roślinami dekoracyjnymi. Jednak są też niezwykle wartościowe jako rośliny miododajne, bowiem jako jedne z pierwszych po zimie kwiatów dostarczają pożywienia pszczołom. Z przebiśniegów jest też pozyskiwana galantamina, wykorzystywana do produkcji leków, stosowanych do leczenia chorób neurologicznych oraz likoryna o przeciwwirusowym działaniu.
Okazało się, że przebiśnieg śnieżyczka może być jednocześnie lekarstwem i trucizną. Cebulki tej rośliny bowiem zawierają takie związki organiczne jak alkaloid izochinolinowy, który usprawnia pracę mózgu i układu nerwowego. Właśnie dzięki temu bywa wykorzystywany w leczeniu choroby Alzheimera, udarów mózgu czy paraliżu. Leczenie tą rośliną powinno odbywać się pod okiem specjalistów, gdyż roślina ta zawiera także inne związki, również z grupy alkaloidów, które są toksyczne. Z tego wynika, że lepiej nie sadzić jej w ogrodach, w których bawią się dzieci i zwierzęta.
Przebiśniegi śnieżyczki – uprawa i pielęgnacja
Przebiśniegi wymagają wilgotnego podłoża. Jeśli wiosna jest sucha, nie można zapominać o regularnym ich podlewaniu. Niemniej jednak zwykle topniejący śnieg lub opady deszczu są wystarczające, aby mogły rosnąć. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, żeby w czasie lata miejsce, które porastają śnieżyczki również nie było suche. Nawożenie tych roślin nie jest konieczne, ale zalecane. Dzięki wspomagającemu odżywieniu będą one zdrowsze i obficiej zakwitną. Najlepiej robić to wiosną z użyciem kompostu lub nawozu wieloskładnikowego.
Należy nadmienić, iż przebiśniegi są odporne na choroby i ataki szkodników, jednak jeśli nie będą miały odpowiednich warunków, mogą znacznie ucierpieć. Najczęściej padają one ofiarami poskrzypków cebulowych lub szarej pleśni, która może pojawić się na skutek nadmiaru wilgoci.
Rodzi się też pytanie – dlaczego przebiśniegi zakwitają wczesną wiosną? Dzieje się tak, dlatego, że w naturze porastają one górzyste lub zalesione tereny, gdzie panują niskie temperatury i wysoka wilgotność. Przebiśniegi są odporne na mróz i nie szkodzi im nawet śnieg. Natomiast przekwitają, gdy tylko zaczyna robić się cieplej. Również latem należy pamiętać o ich potrzebach i regularnie podlewać glebę, w której przebywają cebulki.
Rośliny te są bardzo łatwe w uprawie. Wystarczy im półcieniste stanowisko, najlepiej z ziemią wapienną, żyzną i wilgotną. Przebiśniegi są roślinami cebulowymi i szybko rozrastają przez cebulki potomne. Dodatkowo bez problemu rozsiewają się one same. Doskonale nadają się również do nasadzeń na skalniaki. Można zauważyć, że wyglądają one dobrze w każdym zakątku ogrodu. Przebiśniegi lubią lekki cień i dlatego można je sadzić pod drzewami i krzewami.
Przebiśniegi śnieżyczki – rozmnażanie i sadzenie
Zaleca się, aby rozsadzanie przebiśniegów najlepiej przeprowadzać tuż po przekwitnięciu kwiatów. Wystarczy kępę roślin podzielić na mniejsze, oddzielając cebulki potomne. Cebulki te należy przechowywać w torfie i w chłodnym pomieszczeniu tak, żeby nie wyschły. Przebiśniegi sadzi się we wrześniu – najlepiej do 15-20 września, na głębokości ok. 5-10 cm. Można także zebrać i wysiać w wybranym miejscu nasiona przebiśniegów, choć na ich wzejście trzeba czekać nawet kilka lat. Wyrosłe zatem z nich rośliny zakwitają po raz pierwszy zwykle po 6 latach. Natomiast jeżeli chcemy otrzymać nowe sadzonki przebiśniegów, najlepszym sposobem jest podzielenie dorosłych już roślin. Gęste kępy, zanim późną wiosną zżółkną im liście, można dzielić i od razu przesadzać. Przy tym młode cebulki bardzo szybko zasychają. Miejsce, na którym sadzimy przebiśniegi powinno być odchwaszczone. Zaoszczędza się w ten sposób pracę podczas wiosennego plewienia.
Przebiśniegi należąc do kwiatów cebulowych nie wymagają wykopywania. Natomiast można to uczynić co kilka lat, aby rozsadzić kwiaty. W określonym czasie część cebul zapada się głęboko i nie kwitnie. Tymczasem kiedy je wykopiemy i posadzimy płycej, powstanie więcej kwiatów.
Przebiśniegi śnieżyczki – nawożenie
Kwiaty te dobrze sobie radzą same, ale jeśli chcemy, aby ładnie się rozrastały i pięknie kwitły, warto je zasilić nawozem. Zaleca się nawożenie ich co 2-3 lata, co na pewno wspomoże te rośliny. Dla przebiśniegów stosuje się nawóz do roślin cebulowych lub kompost. Nawozimy je jesienią – od połowy września do połowy października lub wczesną wiosną, gdy pojawiają się liście i/lub kiedy przebiśniegi kwitną. Dodatkowo jesienią korzystne jest obsypanie ich kompostem, a wiosną można zastosować nawóz do roślin cebulowych.
Przebiśniegi śnieżyczki – choroby
Same śnieżyczki są odporne na choroby. Natomiast ich cebulkom zagrażają głównie choroby grzybowe, takie jak szara pleśń, która następnie uszkadza liście. Dodatkowo mogą też pojawić się szkodniki, do których zaliczamy np.: poskrzypki (czerwone niewielkie chrząszcze, które żerują na liściach) i pobzygi narcyzówki oraz muchówki, które atakują cebule. Chore rośliny należy usunąć i zniszczyć. Można też zastosować odpowiednie preparaty chemiczne.
Przebiśniegi śnieżyczki – po kwitnieniu
Dzwoneczki kwiatów utrzymują się przez 10 dni lub dłużej, jeżeli opóźnia się nadejście wiosny. Przebiśniegi zwykle osiągają 1,5 cm długości, ale wiele ich odmian jest wyższa, np. u odmiany (mieszańca) ‘S. Arnott’ mogą mieć 3,5 cm. Później ich dno kwiatowe przekształca się w jajowate owoce. Natomiast liście przebiśniegów nadal rosną i dopiero po miesiącu zasychają. Jednocześnie oddają zgromadzone przez siebie produkty do cebul i wyrastających z nich drobnych cebulek potomnych. Mniej więcej w tym samym czasie łodygi wiotczeją i dojrzewające owoce kładą się na ziemi.
Przebiśniegi w doniczkach i w ogrodzie
Przebiśniegi od dawna są symbolem nadchodzącej wiosny. Pierwsze kwiaty w doniczkach w kwiaciarniach pojawiają się już w lutym. Przebiśniegi jednak najlepiej czują się w ogrodzie. Możemy próbować je hodować w mieszkaniu, ale tylko przez kilka dni. Aby wydłużyć ten czas, trzeba ustawić je w najchłodniejszym miejscu z dala od kaloryfera i regularnie podlewać. Lubią one słońce, a zatem po przekwitnięciu warto je posadzić w ogrodzie, a następnej wiosny powinny zakwitnąć.
Ciekawostki
Na zakończenie w ramach ciekawostek warto przytoczyć, jakie znaczenie przypisuje się, ale częściej przypisywało kwiatom przebiśniegów śnieżyczek. Otóż przebiśnieg jest pięknym i delikatnym kwiatem, ale i także wytrzymałym. W związku z tym oznacza on nadzieję i optymizm. Najpopularniejszym wyróżnikiem kojarzonym ze śnieżyczką jest odrodzenie. Jest ona bowiem zwiastunem wiosny, co związane jest, z tym że przyroda po zimowym uśpieniu ponownie budzi się do życia. Biały kolor tych kwiatów bywa często również kojarzony z niewinnością, którą interpretuje się jako życie w zgodzie z własną naturą.
Dodatkowo kwiaty przebiśniegów mogą oznaczać też nadzieję i współczucie. Natomiast bukiet z nich wręczony komuś często świadczy o tym, że się o niego troszczysz. Zatem jest to doskonały upominek dla osób chorych i/lub bliskich przebywających w szpitalu.
Ciekawe jest także to, iż przebiśnieg w wierzeniach starożytnych Germanów był kwiatem poświęconym Bogini Matce i miał znaczenie magiczne. Uważano, że z jego pomocą można odkrywać to, co zakryte i odnajdywać drogocenne skarby. Wraz z przyjęciem przez ludy pogańskie chrześcijaństwa, stał się on Kwiatem Maryjnym. Dodatkowo w czasie święta Ofiarowania Pańskiego, które obchodzone jest 2 lutego, młode dziewczęta nosiły wieńce z przebiśniegów jako symbol czystości i ofiarowania się w opiekę Matce Bożej.
